Historia organów

Historia organów w kościele Świętej Rodziny

Krótki rys historyczny

Kościół św. Rodziny powstał w latach 1929 – 1930 jako świątynia katolicka według projektu architekta Kurta Langera. Został zaprojektowany jako budowla modernistyczna z elementami neoromanizmu. Jest wybudowaną z betonu i cegły trzynawową bazyliką z wielką, masywną wieżą frontową. Kościół jest orientowany – na wschodzie znajduje się pięciokątne prezbiterium. Wieża zwieńczona jest ceglanym gzymsem kostkowym i pokryta geometrycznym, kalenicowym hełmem. Kościół może się również pochwalić instrumentem, jakim są organy, zbudowane przez słynną firmę organmistrzowską braci Rieger. 

Kościół Świętej Rodziny we Wrocławiu - zdjęcie archiwalne, nawa boczna
Widok chóru przed wybudowaniem organów przez firmę Rieger

Firma organmistrzowska została założona w 1873 r. przez braci Franza i Otto Riegera w Jägerndorf (obecnie Krnov w Czechach). Na początku nosiła nazwę Rieger & Söhne, a od 1879 r. Gebrüder Rieger. Sukces firmy na wystawie światowej w Paryżu przyczynił się do jej szybkiego rozwoju. W ciągu pierwszych 30 lat istnienia zakładu zbudowano ponad 1000 instrumentów. Firma była wielokrotnie nagradzana, m.in. w 1880 r. cesarz Franciszek Józef odznaczył Franza Riegera Krzyżem Rycerskim, zaś w 1899 r. papież Leon XII mianował Otto Riegera, rycerzem Orderu Ziemi Świetej. Od 1918 r. właścicielem zakładu, który znalazł się w granicach Czechosłowacji, został Josef von Glatter-Götz. W latach 20. XX wieku w fabryce było zatrudnionych 8 urzędników i 160 robotników. Charakteryzowała się ona solidnością wykonanych projektów, użyciem najlepszych materiałów i krótkim czasem wykonania instrumentów (do 9 miesięcy). Zajmowała 4 hale montażowe, gdzie klient mógł przetestować wstępnie zintonowane organy. W ofercie znajdowało się 75 typów dyspozycji organów od 2 do 100 głosowych. Po zakończeniu II wojny światowej majątek firmy został znacjonalizowany przez władze czechosłowackie. Nastąpiło też połączenie z inną wytwórnią organów z Krnova, firmą Kloss i pod nazwą Rieger-Kloss działa ona do dzisiaj w Czechach. Z kolei Josef von Glatter-Götz i inne osoby związane z przedwojenną firmą Rieger, założyły w 1946 r. zakład „Rieger Orgelbau” w Schwarzach w Voralbergu, gdzie do dziś funkcjonuje. Organy firmy Rieger montowano w tak odległych krajach jak Turcja i Palestyna czy Meksyk i Argentyna. Na ziemiach polskich działalność firmy obejmowała głównie Galicję i Śląsk, w mniejszym stopniu Królestwo Polskie.

Dostępne źródła błędnie datują budowę organów w kościele św. Rodziny podając rok 1934, a niektóre nawet 1937. Z „Zimpeler Nachrichten-Blatt” jasno wynika, że organy zostały zbudowane w roku 1931. Na stronie 2 można tam przeczytać: [ogłoszenia parafialne] „niedziela, 20 grudnia, godz. 5 po południu: uroczyste poświęcenie nowych organów połączone z nabożeństwem muzyki kościelnej.”1 Ponadto, Ludwig Burgemeister podaje wprost datę budowy organów: „Bracia Rieger, Karniów, Śląsk Sudecki: 1931 Wrocław – Sępolno”.2

Kościół Świętej Rodziny we Wrocławiu - organy z boku
Widok chóru z organami
Centralna część kontuaru
Kościół Świętej Rodziny we Wrocławiu - organy
Widok chóru z organami (mimo czarno-białego zdjęcia, uwagę zwraca ciemna kolorystyka szafy organowej)
Zbliżenie kontuaru
Kontuar organowy

Instrument w kościele św. Rodziny we Wrocławiu na Sępolnie, został zbudowany w roku 1931 jako Opus 2522. Organy te posiadały wówczas 40 głosów (37 głosów realnych i 3 transmisje) i klasyfikowały się do grona większych instrumentów we Wrocławiu. Posiadały elektropneumatyczną trakturę gry i rejestrów, 3 manuały (klawiatury ręczne), klawiaturę nożną (pedał), 2 szafy ekspresyjne (żaluzje) dla II i III manuału oraz unikalne jak na tamte czasy urządzenie: pamięć elektryczno-pneumatyczną umożliwiającą zapisywanie i zapamiętywanie 8 dowolnych kombinacji rejestrowych. Napięcie 24 V do zasilania elektromagnesów traktury dostarczała prądnica sprzężona z silnikiem turbiny. Dyspozycja przedstawiała się następująco (pisownia oraz kolejność głosów spisana przez Józefa Cynara z kontuaru Riegera, przed przystąpieniem do remontu w 1980 roku; brak informacji o urządzeniach dodatkowych, rejestrach zbiorowych itp.):

I Manual

  1. Hohlflöte 8’
  2. Principal 8’
  3. Gemshorn 4’
  4. Oktave 4’
  5. Blockflöte 2 2/3
  6. Oktavin 2’
  7. Mixtur 4 fach
  8. Bordun 16’
  9. Trompete 8’
  10. II/I 8’
  11. III/I 8’
  12. I 4’
  13. II/I 4’
  14. III/I 4’
  15. II/I 16’
  16. III/I 16’
  17. I ab
 
 
 
 
 
Piszczałki sekcji Manuału I (na pierwszym planie piszczałki głosu Pryncypał 8’)
Piszczałki sekcji Manuału I (na pierwszym planie piszczałki głosu Pryncypał 8’)
Piszczałki sekcji Manuału I (część piszczałek głosu Bourdon 16’)
Piszczałki sekcji Manuału I (część piszczałek głosu Bourdon 16’)
Piszczałki sekcji Manuału I
Piszczałki sekcji Manuału I (na pierwszym planie piszczałki głosu Mixtura 4x)
Piszczałki sekcji Manuału I - zdjęcie z góry
Piszczałki sekcji Manuału I

II Manual

  1. Vox Coelestis 8’
  2. Salicional 8’
  3. Quintade 8’
  4. Quertflöte 8’
  5. Flöten Principal 8’
  6. Rohrflöte 4’
  7. Principal 4’
  8. Waldflöte 2’
  9. Kornet 3-4 fach
  10. Vox humana 8’
  11. III/II 8’
  12. II 4’
  13. III/II 4’
  14. II 16’
  15. III/II 16’
  16. II ab
Piszczałki sekcji Manuału II
Piszczałki sekcji Manuału II

III Manual

  1. Lieblich Gedakt 8’
  2. Travers Flöte 8’
  3. Geigen Principal 8’
  4. Rohrquintade 4’
  5. Prästant 4’
  6. Quinte 2 2/3
  7. Quertflöte 2’
  8. Terz 1 3/5
  9. Quinte 1 1/3
  10. Sifflöte 1’
  11. Krumhorn 8’
  12. Regal 4’
  13. Dulcian 16’
  14. III 4’
  15. III 16’
  16. III ab
Piszczałki sekcji Manuału III
Piszczałki sekcji Manuału III
Piszczałki sekcji Manuału III znajdujące się w szafie ekspresyjnej

Pedal

  1. Echobass 16’
  2. Subbass 16’
  3. Contrabass 16’
  4. Oktavbass 8’
  5. Holzflöte 4’
  6. Nachthorn 2’
  7. Dulcian 16’
  8. Posaune 16’
  9. Regal 4’
  10. I/P 8’
  11. II/P 8’
  12. III/P 8’
Piszczałki sekcji Pedału – zbliżenie
Piszczałki sekcji Pedału – zbliżenie

Po tym krótkim opisie widać, że wówczas były to organy bardzo nowoczesne, zbudowane według ówczesnych tendencji, tak charakterystycznych dla instrumentów firmy Rieger. W czasie II wojny światowej nie podzieliły tragicznego losu wielu przepięknych i doskonałych instrumentów zniszczonych kościołów wrocławskich i cudem ocalały.

W takim oryginalnym stanie instrument służył przez lata, ale stan techniczny był coraz gorszy, szczególnie traktury elektropneumatycznej, która była już mocno zużyta i stopniowo stawała się przestarzałą. Kolejnym bardzo poważnym utrudnieniem do prowadzenia drobnych napraw była nieprawdopodobna wręcz ciasnota wewnątrz instrumentu, uniemożliwiająca jakikolwiek dostęp do części mechanizmów, piszczałek, a co dopiero naprawę lub usunięcie banalnych, ale uciążliwych usterek, które pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku praktycznie uniemożliwiły grę. Wobec takiej sytuacji została podjęta decyzja o przeprowadzeniu kapitalnego remontu organów wraz z ich rozbudową. Szafa organowa została przesunięta do przodu (w kierunku ołtarza głównego) z głębi empory organowej o 1,5 m, lecz z zachowaniem oryginalnego prospektu. Został zmieniony cały kontuar i usytuowany w nowym miejscu. Dyspozycja instrumentu została rozbudowana z 40 do 45 głosów i wykonano bardzo szeroki zakres prac techniczno-muzycznych. Dostęp do niektórych elementów możliwy był po raz pierwszy od momentu budowy organów w 1931 roku dopiero po przebudowaniu szafy organowej i jej wysunięciu. Remont wraz z przebudową i rozbudową instrumentu trwał od IV 1980 roku do II 1981 roku. Prowadzony był przez Zakład Organmistrzowski Józefa Cynara z Wrocławia. W lutym 1981 roku odbyło się poświęcenie organów po przebudowie i remoncie.

W 1995 roku, po kilkunastu latach eksploatacji, został przeprowadzony remont polegający na bieżącej konserwacji, wymianie zużytych elementów traktury elektropneumatycznej (mieszki), czyszczeniu wnętrza wraz z piszczałkami oraz gruntownym strojeniu. Całość prac przeprowadził Zakład Organmistrzowski Antoniego Szydłowskiego.

W roku 2005 Antoni Szydłowski przeprowadził kolejny remont wraz ze zmianą kolorystyki szafy organowej oraz renowacją piszczałek prospektowych. Zmiany również objęły trakturę kontuaru. Dotychczas istniejące w kontuarze przekaźniki i elektromagnesy, zastąpiono nowszym, bardziej trwałym i mniej zawodnym, systemem elektronicznym.

Organy, zwane Królem instrumentów, to niezmiernie złożony i skomplikowany mechanizm (porównywalny często z samochodem), który by działał sprawnie i bez niespodzianek, musi być poddawany regularnym przeglądom, bieżącym naprawom oraz strojeniu.

 

Prospekt organowy po zmianie kolorystyki
Prospekt organowy po zmianie kolorystyki

Organy kościoła św. Rodziny zaliczają się do jednych z większych instrumentów na terenie Wrocławia.

Dane techniczne charakteryzujące instrument

  • organy liczą 3026 piszczałek
  • największa piszczałka drewniana ma długość 5,6 m; waży około 70 kg; generuje dźwięk o częstotliwości 32 Hz
  • najmniejsza piszczałka metalowa mierzy w części grającej 12 mm, generuje dźwięk o częstotliwości 16 kHz
  • najgłośniejszym głosem w dyspozycji jest Puzon 16’ znajdujący się w Pedale
  • najcichszy głos to Unda Maris 8’ w III manuale (przy zamkniętej żaluzji)
  • organy liczą 45 głosów (42 głosy realne i 3 transmisje) w tym 6 głosów językowych

Obecna dyspozycja (po przebudowie J. Cynara IV 1980 – II 1981; kolejność według numeracji w kontuarze, pisownia nazw głosów zgodna z zapisem na rejestrach):

Pedał (30 tonów)

  1. Kontrabas 16’
  2. Subbas 16’
  3. Echo 16’ 3
  4. Oktawa 8’
  5. Fl. drewn. 4’
  6. Róg nocny 2’
  7. Cynk 3x 4
  8. Mixtura 4x 4
  9. Puzon 16’
  10. Dulcjan 16’ 5
  11. Regał 4’ 5
  12. I – P
  13. II – P
  14. III – P

Manuał I (56 tonów; po przebudowie J. Cynara TYLKO I man. ma 56 tonów)

  1. Bourdon 16’
  2. Pryncypał 8’
  3. Fl. otwarty 8’
  4. Oktawa 4’
  5. Gemshorn 4’
  6. Kwinta 2 2/3’ 6
  7. Oktawa 2’ 7
  8. Cornet 4x 8
  9. Mixtura 4x 4
  10. Trompet 8’
  11. II – I
  12. II – I super
  13. II – I sub
  14. III – I
  15. I super

Manuał II (58 tonów)

  1. Prync. fl. 8’
  2. Fl. harm. 8’
  3. Kwintadena 8’
  4. Pryncypał 4’
  5. Fl. rurkowy 4’
  6. Oktawa 2’ 4
  7. Fl. leśny 2’
  8. Kwinta 1 1/3’ 9
  9. Acuta 4x 4
  10. Vox humana 8’
  11. III – II
  12. II super
  13. Tremolo II

Manuał III (58 tonów)

  1. Prync. vl. 8’
  2. Fl. kryty 8’
  3. Salicjonał 8’ 10
  4. Unda Maris 8’ 11
  5. Praestant 4’
  6. Kwintadena 4’
  7. Nasard 2 2/3’
  8. Picolo 2’
  9. Tercja 1 3/5’
  10. Sifflet 1’
  11. Mixtura 4x 12
  12. Dulcjan 16’
  13. Krumhorn 8’
  14. Regał 4’
  15. Tremolo III

Pomoce: połączenia: II-I, III-I, III-II, I super, II-I super, II-I sub, II super, I-P, II-P, III-P

Stała kombinacja: Tutti

4 wolne kombinacje, automat pedałowy, wyłączniki indywidualne głosów językowych, crescendo, tremolo manuału II, tremolo manuału III, żaluzja manuału III

opracował: Damian Dębicki

MSZE ŚWIĘTE

Niedziele i święta:

7:00
9:00
10:30
12:30
16:00
18:00
20:00

Dni powszednie:

7:00*
9:00
18:00
za wyjątkiem lipca i sierpnia

W soboty i niedziele pół godziny przed pierwszą Mszą Świętą śpiewane są Godzinki.

KANCELARIA

poniedziałek, środa, piątek
15:30 – 18:00

wtorek, czwartek, sobota
10:00 do 11:00

NR KONTA PARAFII

56 1500 1793 1217 9005 0986 0000
Santander Bank Polska SA

SPOWIEDŹ ŚWIĘTA

W niedziele podczas Mszy świętych.

W dni powszednie 20 minut przed każdą Mszą świętą.

W piątki od godz. 17:00 do 18:00.

ADORACJA NAJŚWIĘTSZEGO SAKRAMENTU

W pierwszy czwartek miesiąca od godz. 17:00 do Mszy Świętej o godz. 18:00 – GODZINA ŚWIĘTA przed Najświętszym Sakramentem.

W każdy piątek od godz. 15:00 do godz. 18:00. Na rozpoczęcie Koronka do Miłosierdzia Bożego.

W pierwszą niedzielę miesiąca na zakończenie Mszy Świętych.